Thursday, May 13, 2010

Миний ажлын ноу-хау

Оюунгэрэлийн энэ номыг уншлаа, их таалагдлаа.

-Залуу хүмүүс эхлээд өндөр цалин гэж шуналгүй, юм сурч туршлагатай болж байна гэж бодож ажилдаа сэтгэлээсээ хандах хэрэгтэй юм байна

-Юу ч байсан, тоо ч байсан, хүснэгт ч байсан уншиж, ойлгож, дүгнэлт гаргаж сурах маш чухал гэнэ. Нэгтгэн дүгнэх, анализ хийх, сэтгэлгээ хөгжих, шийдвэр гаргах чадварт суралцах ажээ.

-Аль нэг гадаад хэлийг маш сайн сурах хэрэгтэй.

-Өөрийгөө үргэлж хөгжүүлэх эрмэлзэлтэй байх хэрэгтэй

гэх мэтчилэн олон олон зүйлийг ойлгож авлаа. Залуучуудад тун хэрэгтэй ном байна лээ. Та нар заавал уншаарай гээд дүү нартаа аваачаад өгсөн чинь ээж түрүүлээд шүүрээд авдымдаа, хэхэ...

Tuesday, May 11, 2010

Манай үеийн залууст итгэхэд бэрх үү

96, 97 оны үед юм уу даа, манай ахынх хөдөө сумаас хотын айл болох гээд нүүж ирэв. Эхэндээ тэднийхээр хөл тасрахгүй, нутаг нугаас нь байнга айлчин гийчин ирнэ, сүүлдээ нутгийн ганц нэг айлууд дагаж нүүж ирээд тэр хавьд төвхнөөд авлаа. Тэдний дунд хоёр хүүхэдтэй, залуу гэр бүл байв. Том хүү нь “балай” өвчтэй, биеийн хөгжил тааруу, нас нь ойролцоогоор 8, 9 настай байсан болов уу. Харин дүү нь 2-3 орчим настай байсан байх. Хүмүүсийн яриагаар гэр бүлийн хоёр тийм ч холын биш хамаатнууд бөгөөд, цусан төрлийн хоёр хоорондоо сууснаар эхэндээ хүүхдүүд нь тогтохгүй байж, ганц тогтсон “том хүү” нь тийм “балай” өвчтэй болжээ. Харин дүү нь эрүүл юм шиг байсан. Нэг удаа “том хүү” жорлонгийнхоо цаасыг шатаах гэж байгаад жорлонгоо шатааснаас болж тэр хавьдаа “жорлонгоо шатаадаг хүүхэд” гэсэн нэр зүүх болсон. Ах эгч хоёрын хэлснээр тэд яалт ч байхгүй ойрын хамаатан бөгөөд, тэдний суманд ингэж хамаатантайгаа суусан хосууд хэд хэд бий болжээ. Зарим залуус нь сургууль соёлын мөр хөөж, хот суурин руу чадалтайнууд нь нүүснээр сумын хүн ам бүр багасч, үлдсэн нэг нь ийнхүү садантайгаа суух үзэгдэл гарч эхэлжээ.

Тэр “том хүү”-г бодоод үзэхээр 80-аад оны сүүлээр төрсөн хүүхэд болж таарна. 70-80-аад онд бий болсон төрөлтийн “bomb”90-ээд он хүртэл үргэлжилсэн ба “bomb”-ийн үеэр төрсөн залуус одоо 30 давсан, 30 шүргэсэн ид насан дээрээ яваа. Тэд яахав амьдрал ахуй нь ихэнх нь тэгширсэн байхад 80-аад оны сүүлээр төрсөн залуусын амьдрал тэгшрэх нь байтугай ид бужигналдаж, хорьж болдоггүй 20-оод насан дээрээ явна. Манай “том хүү” яг энэ үеийнх ажээ...

Заримдаа бидний хэдэн залуус хөдөө нутагт байх дүү нартаа, наад сумынхаа хүнтэй сууваа, аягүй бол цус чинь ойртоод, элий балай хүүхэдтэй болно шүү гэж цаашлуулан шоглодог байлаа.

Одоо манай улс 21 аймаг, 300 гаруй сум, 1500 орчим багтай. Аль социализмын үеэс энэхүү засаг захиргааны нэгжид шинэчлэгдэн хуваагдсанаар хээр талаар, хэрэн нүүдэллэж амьдарч байсан малчид сум, баг, нэгдэлд харъяалагдан суурин газрын соёл ахуйтай бага сагаар танилцсан нь сайшаалтай байлаа. Гэхдээ үр дагавар нь хэтэрхий жижиг суурин болгож, хүн амыг цөөн цөөнөөр төвлөрүүлэх нь буруу байсан гэж шүүмжлэх хүн олон байдаг.

Нэг сум нь дунджаар 4.200 км.кв нутагтай, ойролцоогоор 5000 хүн амтай байдаг гэжhttp://mn.wikipedia.org/wiki/ сайтад тэмдэглэжээ. Сум бүр баг, нэгдлүүдэд хуваагдаад, хэрэндээ жалга довоор талцах явдал гарсаар байж. Харин одоо бол ихэнх баг, нэгдлүүд татан буугдаж, нэгдлийн клуб, нэгдлийн эмнэлэг, багийн сургууль гэх мэт зүйлүүд хэдэн балгас болон хувирч, осолдохгүй нэг сумтайгаа үлдээд байна. 1960-аад оноос эхэлсэн баг, нэгдлийн хөгжил, хүн ам “эцсийн цэг”-тээ хүрсэн ч нүүж сууж арай амжаагүй 80-аад оны сүүл, 90-ээд оны эхэн үед мэдээж олон л хүүхэд шинээр мэндэлсэн ба манай “том хүү” тэр үед хорвоо дэлхийд хүн болж ирсэн.

Цус холдох тусам, ухаан мэдлэгтэй, эрүүл саруул, “чанар, чансаа”-тай хүн төрдөг бол ойртох тусмаа оюун ухааны хомсдолтой, биеийн хөгжил муутай хүүхэд төрдгийг бид мэдэхийн дээдээр мэднэ. Хэрвээ бие, оюуны хөгжил дутуу дулимаг иргэн олноороо төрвөл, үндэстэн ч мөхөх аюулд хүрэх нь тодорхой учраас ямар нэгэн зөв бодлого заавал хэрэгтэй. Иймдээ л бид “охид ариун бол төр ариун”, эсвэл “цус ариун бол төр ариун” гэж ярьдаг ажээ. Хэдийгээр эрт үед охидоо харийн оронд хатан болгох замаар тухайн улс орны соёл ахуйд нэвтрэн эзлэдэгтэй холбоотой үг ч бас л бодохгүй байж болмооргүй үг шүү.

80-аад оны залуус одоо 30 шүргэж яваа, харин 90-ээд оны залуус 20 хүрч, гарч яваа. Одоо гэмт хэрэгт холбогдоод байгаа залуус яг л энэ насных, энэ үед төрсөн хүмүүс. Ялангуяа хүний санаанд ормооргүй гэмт хэрэг үйлдэж байгаа, бяцхан охидоор тоглож байгаа хүмүүсийг эрүүл гэхэд хүн итгэхгүй. Магадгүй миний бодлоор сэтгэцдээ юмтай хүн л үүнийг үйлдэх байх, эсвэл архины халуунаар тийм хэрэг үйлдэх байх. Сүүлийн үед сэтгэцийн өвчтөний тоо асар их нэмэгдэж, тэр дундаа залуус сэтгэцийн өвчин тусах нь их болсныг Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвөөс байнга мэдээлж байдаг.

Харин сэтгэцийн өвчин нь нийгмийн хямрал, стрессээс болдог талтай тул нийгэм маань энэ үеийн идэр залуусыг хямрааж байна гэсэн үг. Хаврын улиралд хүчингийн хэрэг ихэсдэг нь эмэгтэйчүүд нимгэн хувцаслаж эхэлдгээс болдог гэж олон хүн боддог ч нөгөө талаас нь үзэхэд сэтгэцийн өвчин гол төлөв хавар сэдэрдэг ажээ.

10 настай, 4 настай хөөрхөн охид хүний тоглоом болжээ. Хэргийн эзэн нь хөгшин настай хүн биш, “нэг залуу” байсан нь тодорхой болсон. Манай үеийн залууст итгэхэд бэрх болжээ. Сайн сайхан мундаг яваа залуус олон бий ч түүнээс дутахгүй тооны "мангаа"-ууд бий. Хэнийг ч хараад "мундаг ах" эсвэл "хадны мангаа" хоёрын алин болохыг мэдэж чадахгүй.

Охидын 10 нас бол цэцэг шиг нас, харин 4 нас бол бурхан минь ид өхөөрдөм нас шүү дээ. 4 настай хүү минь эрхлээд л, этгээд хачин юм яриад л, түүнээс гарч буй дуу хоолой нь хүртэл ёстой хөөрхөн байдаг. Гэтэл охид түүнээс ч илүү энхрийхэн амьтан билээ. Найзын маань 4 хүрэх гэж байгаа охин намайг очиход хүүхэлдэйгээ тэвэрчихсэн, хувцаслаж өгөхийг гуйсан. Хувцаснуудыг нь аваад ир гэсэн чинь за гэж бондогонож гүйгээд, дор нь өөрийнхөө хувцснаас аваад ирж билээ. Миний охин 1 настай, тэр гайхалтай сонин, хөөрхөн ертөнц. Удахгүй тэр 4 настай болно. Тэр цагтаа миний будгаар тоглоно, гэрээ цэвэрлэнэ, ээжийнхээ тавчикыг дөхүүлж бас хоолны төмс угааж өгнө. Энэ цаг үед ийм хөөрхөн охидоо яаж хайрлаж хамгаалах вэ, ээжүүд ээ. Далайн хясаа сувдаа нуудаг шиг л охин үрээ хайрлахаас өөр арга алга даа бид...

Monday, May 10, 2010

Би бол хувьсал

Би бол амьдралын олон дүрд үргэлж хувирч, тэрнийхээ дагуу янз янзын ааш гаргаж явдаг олон ааштай хүн. Заримдаа би эелдэг сайхан зантай байхад, заримдаа хурц ширүүн, догшин болж өөрийгөө танихаа ч больдог. Айлын сайн охин байх үе ч байсан, арчаагүй залхуу охин ч байсан, намуухан дөлгөөн ээжийн дүрд хувирлаа ч, хатуу зантай эмэгтэй ч болох үе байсан.

Хамаг тэвчээр барагдаад, гомдол гутралаас өөр юмгүй зовлонт бүсгүйн дүрд хувирч байсан удаа байхад толгой эргэмээр магтаал сайшаал хүртээд, чухамхүү л хамгийн азтай эмэгтэй юм шиг өөрийгөө мэдрэх үе байлаа.

10 нас

Ангийнхаа онц сурлагатны тоонд зүй ёсоор ордог, хичээл ном, үүрэг даалгаварыг ягштал биелүүлдэг сайн сурагч байлаа. Гэртээ бол дүүгээ хар, гэрээ цэвэрлэ гэж байнга үглүүлдэг жирийн л нэг охин...

15 нас

Ном харахаараа ухаан мэдрэлээ алдчихдаг, тэрнээсээ болоод дандаа загнуулдаг, гойд онц сурахгүй ч сайн сурдаг сайн сурагчдын нэг байж. Сэтгэлгээ маань улам задгай чөлөөтэй болж, хичээл, даалгавар гэхээсээ илүү ирээдүйгээ тас мартаж, зорилго гэдэг үгийг сонсохоос, бодохоос ч дургүй, найз охидтойгоо нийлж элдвийг хамж ярьдаг, гангалах өвчин туссан ид нас байжээ. Өөрийгөө хэзээ ч хөгшрөхгүй юм шиг л бодож, үүрд мөнхийн энэ насандаа явах юм шиг л загнадаг байж. Эсрэг хүйстнээ сонирхох байгалийн жам энэ үед түлхүү ирж, үерхэл нөхөрлөлийн талаар амаа чилтэл хөөрөлдөж, арай өөр өнцгөөс хорвоог харж эхэлж байжээ.

20 нас

Эрх биш оюутан болсон юм болохоор ирээдүйд юу хийдэг хүн болохоо мэдчихсэн, бас ч гэж тэрнийхээ төлөө зүтгэмэр аяддаг болчихсон байх юм. Гэхдээ л ангийнхаа охидтой үерхэл нөхөрлөл ярьсан хэвээр, дээр нь нэмээд ирээдүй, зорилго энэ тэрээ бас нэг муу юм бодохтойгоо болчихож... Өнөө маргаашдаа өдрөөс өдөрт даруулаад байдаг хичээл номын төлөө санаа зовох үедээ зовноо бас. Гэхдээ гэгээн сайхан хайртай учирч, шинэхэн дурлалт хосууд болоод гүйж явсан 20 нас минь, Би чамд хайртай үүрд хайртай шүү...

25 нас

Нөгөө сайхан хайр минь амьдрал болон хувирч, бид бие даан амьдарч эхэлжээ. Нэг гэрт хамт амьдарна гэдэг тоглоом биш, зугаа цэнгэл биш болох нь өдрөөс өдөрт мэдэгдэж, тэрнийхээ хэрээр үүрэг хариуцлага гэдгийг алхам тутамдаа мэдэрлээ. Нөхөр хүн ямар байх ёстой, эхнэр хүн ямар байх шаардлагатай вэ гэдэг чинь байдаг л нэг жирийн асуудал биш байжээ. Нэг нууц задлахад нэг л зүйлийг би хамгийн их ойлгосон юмдаг. Юу гэвэл эрэгтэй хүн тусдаа гаран өөрийн амьдралаар амьдарлаа гэхэд, нөхөр гэдэг томъёолол руу их удаан, аажмаар шилждэг юм шиг. Тэр яг өмнөх шигээ эрх чөлөөтэй байж, бүгдийг өөрийнхөө өмнөөс шийдэх гээд байдаг. Харин эмэгтэй хүн бол өнөөдөр аавын гэрээс явлаа гэхэд маргаашнаас нь шууд би энэ гэрийн эзэгтэй гэдгээ ухамсарлан ойлгочихсон байдаг байна. Тиймээс ямар ч төвөггүйгээр хоолоо хийгээд, гэрээ цэвэрлээд эхэлдэг ажээ. Хүн хүн өөр ч айл гэрийн эхэн үеийн олон зөрчлүүд үүнээс болдог байх гэж би хувьдаа ажигласан... Бас би энэ үед ээж болох эмзэг үе дээрээ ирчихсэн сайн муу олон аашийг харин ч нэг гаргаж өгсөн байх даа. Тэгээд эцсийн эцэст бүх юман дээр жаахан хүлээцтэй, тэвчээртэй хандахад л бүх зүйл аяндаа өөрөө шийдэгдчихдэг юм шиг.

30 нас

Энэ насанд хүрээгүй байгаа ч, энэ насан дээрээ ирэхэд амьдралыг илүү их таньж ойлгосон байх вий. Ээж гэдэг ухагдахуунд аль хэдийн дасан зохицоод хүүхдийнхээ ирээдүйн талаар бодож зовниж явдаг, хань нөхрийнхөө болон өөрийнхөө ажил төрөл, карьерийг эргэлзэх юмгүйгээр хөөж, бие биендээ түшиг болж, нэг ёсондоо амьдралаа жигдрэх гээд зүтгэж яваа эмэгтэй болох байх.

Миний өөр дүр

Энэ мэтчилэн нас насаараа, үе үеэрээ би байнга хувьсан өөрчлөгдөж иржээ. Цаашдаа бас л нэг өөр дүртэй, өөр эмэгтэй болно. Хүн бүр надтай санаа нийлэхгүй ч, хүн байнга хувьсан өөрчлөгддөг, харин сайнаар уу, муугаар уу гэдэг нь янз бүр ажээ. Угаасаа л бид хэнийг ч ийм болчихож, энэ өөр болчихож гээд л ярьдаг билээ. Үе үеэрээ би өөр дүрд хувирахаас гадна өдөр бүр, хором бүрт өөр өөр эмэгтэй болж хувирдаг байх юм. Өглөө би ажил хэрэгч, хатуу чанга төрхтэй хүн ажил дээрээ ирсэн бол, орой хариад хувцсаа сольж, үсээ боож, жинс өмсөн, намхан гутлаа өмсөж, илүү чөлөөтэй болж аваад хүүхдээ авах гэж гэрээсээ гарна. Тэр үед намайг харсан хүний нүдэнд бол би хэзээ ч гойд санагдахгүй биз ээ. Өнөөдөр би машинаа унаад гарахад, машинтай, “нэг л өөр” эмэгтэй болох бол, маргааш би автобусаар ажилдаа явахад байдаг л нэг эмэгтэй болох биз ээ. Цалин буусан тэр өдөр би супермаркетаар үйлчлүүлж, сагс дүүрэн юм авдаг бол, цалин дуусахын алдад би жирийн л нэг дэлгүүрээр орж, өдөр тутам иддэг талх, сүүгээ авна.

Тиймээ энэ бол миний үнэн дүр төрх... Энэ амьдралын олон дүрд үргэлж хувирч, хувьсаж, дээшилж, доошилж, мандаж бадарч, гутарч гуниж яваа та нарын дүр төрх ч бас мөн билээ.

Tuesday, May 4, 2010

Орох дуртай гадны вэбүүдээ солилцоё

Орох дуртай гадны вэбүүдээ солилцоё. Миний хувьд:

- www.howstuffworks.com - бүх сэдвээр, бүх юмны тухай, бүгдийг хэрхэн яаж хийдэг талаар байдаг. Жишээ нь, интернэт модем яаж ажилладаг вэ, гэрийн театр хэрхэн ажилладаг вэ, мессеж хэрхэн явдаг вэ гэх мэт... Money, business, realtor, garden electronic гээд бүх талаар бий. Зураг хөрөгтэйгөө болохоор маш ойлгомжтой.

- www.techchee.com - Шинэ технологи, бүтээгдэхүүнүүдийн тухай танилцуулдаг.

- www.yankodesign.com - Бүх талын шинэ загваруудыг танилцуулдаг. Ихэнхдээ сэтгэсэн, авангард, модерн ч юм шиг загварууд, зохиогчтойгоо байдаг. Технологийн болон гэр ахуйн хэрэгслийн тасарсан дизайнууд энд бий.

Харин та нарын хувьд: Харамгүй бичээрэй...